Η πανδημία ως αιτία νέας οικολογικής καταστροφής

Η πανδημία έφερε τα πάνω κάτω στις ζωές μας και για να λέμε του στραβού το δίκαιο, δεν ήμασταν προετοιμασμένοι για κάτι τέτοιο! Ενστικτωδώς, ως ανθρώπινα όντα θα προφυλαχθούμε από οποιοδήποτε λοιμογόνο παράγοντα και θα προσπαθήσουμε να βρούμε λύσεις για να ανακάμψει η δημόσια υγεία. Τί γίνεται όμως όταν στην πορεία μιας παρατεταμένης πανδημίας τα μέτρα προστασίας που χρησιμοποιούνται μπορούν να αποτελέσουν ρυπογόνοι παράγοντες του φυσικού περιβάλλοντος; Πώς η ατομική μας προφύλαξη από τον ιό SARS-CoV-2 επηρεάζει τα χερσαία και υδάτινα οικοσυστήματα; 

Η αναγνώριση του προβλήματος

Είναι κοινά αποδεκτό ότι ο μηχανισμός αντιμετώπισης μιας πανδημίας εστιάζει στην πρόληψη της εξάπλωσης της. Κατά συνέπεια, ήταν αναγκαία η λήψη μέτρων  που θα περιόριζαν τη διασπορά του ιού SARS-CoV-2. Κάθε δράση όμως φέρνει αντίδραση και σε αυτή την περίπτωση κάποια από τα μέτρα που εφαρμόζονται – ακόμα και σήμερα – έχουν σοβαρές αρνητικές επιπτώσεις στο περιβάλλον.

Οι αρμόδιοι φορείς αποφάσισαν πως ένα από τα βασικά μέτρα προστασίας  από τον ιό θα είναι η υποχρεωτική χρήση του Ατομικού Προστατευτικού Εξοπλισμού – ΑΠΕ, κατά τη διάρκεια των καθημερινών δραστηριοτήτων μας. Οι διάφοροι τύποι ΑΠΕ όμως, έχουν σχεδιαστεί για να χρησιμοποιούνται μόνο μία φορά από κάθε άτομο, πριν την τελική απόρριψη τους, ενώ κύριο συστατικό κατασκευής τους αποτελεί το πλαστικό. Επιπρόσθετα, στην περαιτέρω αύξηση παραγωγής πλαστικού ήρθε να συμβάλει και το γεγονός ότι άλλαξαν πολλές από τις καταναλωτικές μας συνήθειες ως επακόλουθο άλλων μέτρων που λήφθηκαν ενάντια στην πανδημία, όπως παραδείγματος χάρη του κατ οίκον περιορισμού. 

Δεν χρειάζεται να είσαι επιστήμονας για να αντιληφθείς ότι όλες αυτές οι επιπρόσθετες ποσότητες πλαστικού που παράγουμε τα τελευταία δύο χρόνια –  που οφείλονται άμεσα ή έμμεσα στην επιβολή των μέτρων αντιμετώπισης της πανδημίας – θα επιφέρουν τρομακτικές συνέπειες στα οικοσυστήματα, στην περιβαλλοντική υγεία και τελικά στους ίδιους μας τους εαυτούς.

Εικόνα 1. Μάσκες προσώπου που ξεβράστηκαν σε παραλία στα νησιά Σόκο (ΝΔ του νησιού Λαντάου στο Χόνγκ Κόνγκ) [1]

Η ποσοτικοποίηση του προβλήματος

Τα απαραίτητα είδη ΑΠΕ που χρησιμοποιούνται για την καταπολέμηση της εξάπλωσης του ιού είναι μάσκες προσώπου και γάντια. Ενδεικτικά, για να αντιληφθούμε το μέγεθος της σημερινής παραγωγής ΑΠΕ, το Υπουργείο Οικολογίας και Περιβάλλοντος της  Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας αναφέρει ότι μόνο στα νοσοκομεία στη Γιουχάν η παραγωγή των ιατρικών αποβλήτων αυξήθηκε από 35 τόνους, στην προ πανδημία εποχή, σε 215 τόνους αποβλήτων ημερησίως [2].  Επίσης, στις ΗΠΑ, προβλέψεις από ιδιωτική εταιρεία υποστηρίζουν ότι εξαιτίας της πανδημίας από την νόσο Covid-19 παράγονται σε μόλις δύο μήνες ποσότητες ιατρικών αποβλήτων που προηγουμένως  θα παράγονταν σε ένα ολόκληρο χρόνο [2]. Σε έρευνα που διεξήχθη στην Κένυα, μόλις 100 ημέρες μετά το ξεκίνημα της πανδημίας στη χώρα βρέθηκε ότι το 16.5% των αποβλήτων στους δρόμους προερχόταν από τη χρήση ΑΠΕ. Στην ίδια έρευνα, βρέθηκε σε πολυσύχναστη παραλία μιας οικονομικά ανεπτυγμένης περιοχής, ότι το 55.1% των αποβλήτων που βρέθηκαν  ήταν είδη ΑΠΕ [3].

Παράλληλα όμως με την υποχρεωτική χρήση ΑΠΕ, άλλαξαν και πολλές από τις συνήθειες του μέσου καταναλωτή με αποτέλεσμα την απογείωση της παραγωγής πλαστικού. Για παράδειγμα, στην Ιταλία παρόλο που δεν υπάρχει καμία ένδειξη μετάδοσης του ιού μέσω των συσκευασιών φαγητού, οι δαπάνες για συσκευασμένα μανταρίνια αυξήθηκαν πάνω από 111% την πρώτη εβδομάδα του Μαρτίου του 2020, σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος [4]. Στη Λιθουανία, η αγορά πλαστικών μιας χρήσης έχει αυξηθεί κατά 250-300% λόγω του φόβου μετάδοσης του ιού [5]. 

Δεν έφταναν όλα αυτά, το κερασάκι στη τούρτα ήρθε να προσθέσει η αύξηση των υπηρεσιών τροφοδιανομής (delivery) λόγω των περιοριστικών μέτρων και του κατ οίκοντος περιορισμού. Αυτό, είχε ως επακόλουθο στη δίχως προηγούμενο αύξηση στην παραγωγή αποβλήτων! Στο Χονγκ Κονγκ σε μία μόλις εβδομάδα τον Απρίλιο του 2020, υπολογίστηκε ότι οι κάτοικοι χρησιμοποίησαν 101 εκατομμύρια αντικείμενα μιας χρήσης, όπως μαχαιροπίρουνα και δοχεία τροφίμων [6]. Την ίδια ώρα, το Ινστιτούτο Περιβάλλοντος της Ταϊλάνδης ανέφερε ότι τα πλαστικά απόβλητα αυξήθηκαν από 1.500 τόνους σε 6.300 τόνους την ημέρα, λόγω της αύξησης των εγχώριων τροφοδιανομών [7].

Αριθμητική υπεροχή… των πλαστικών

Αντιλαμβάνεστε ότι οι αριθμοί είναι εξωπραγματικοί και είναι σχεδόν αδύνατον να υπολογίσουμε τα πραγματικά ποσά ρύπανσης του περιβάλλοντος με πλαστικό από την ημέρα εμφάνισης του SARS-CoV-2. Παρόλα αυτά, συγκεκριμένες διεργασίες παραγωγής πλαστικών ειδών, όπως αυτές των ΑΠΕ, είναι εφικτό να εποπτευθούν  μέσω στατιστικών στοιχείων από τον κλάδο της βιομηχανίας τους. 

Μια ενδελεχής μελέτη του περιβαλλοντικού οργανισμού OceansAsia, έδειξε  ότι το έτος 2020 υπήρξε παραγωγή 52 δισεκατομμυρίων μασκών προσώπου για την προστασία από τον SARS-CoV-2  [8]. Αν θεωρήσουμε ότι το 3% της παγκόσμιας παραγωγής πλαστικού καταλήγει στους ωκεανούς, όπως υποστηρίζει μελέτη που έγινε το 2015 [9], τότε προκύπτει ότι 1.56 δισεκατομμύρια μάσκες πιθανόν να κατέληξαν στους ωκεανούς μόνο το 2020. Αριθμητικά, το ποσό αυτό αντιστοιχεί σε 4,680 με 6,240 τόνους πλαστικού ρυπαντικού φορτίου, μόνο από τις μάσκες προσώπου! Ωστόσο, δεδομένης της αυξημένης κατανάλωσης πλαστικών μιας χρήσης, ο παραπάνω δείκτης (3%) που χρησιμοποιήθηκε για τον υπολογισμό του πλαστικού που καταλήγει στους ωκεανούς ενδέχεται σήμερα να είναι κατά πολύ μεγαλύτερος. 

Εικόνα 2. Τα 10 πιο διαδεδομένα απορρίμματα που εντοπίζονται στις θάλασσες και ο φυσικός χρόνος αποσύνθεσης τους [10].

Πλαστικός Ωκεανός

Το πλαστικό που καταλήγει στους ωκεανούς δεν εξαφανίζεται έτσι απλά ούτε αποδομείται γρήγορα. Αντιθέτως, διασπείρεται παντού και διασπάται σταδιακά σε μικρότερα σωματίδια, μέχρι να φτάσει τελικά  σε επίπεδα μίκρο και νάνο σωματιδίων (<5 mm και < 1μm αντίστοιχα). Σημειώστε, πως τα πλαστικά απόβλητα όπως είναι οι μάσκες προσώπου και τα πλαστικά μπουκάλια, χρειάζονται μέχρι και 450 χρόνια για να αποσυντεθούν στο φυσικό περιβάλλον [10] (βλ. Εικόνα 2). Αδιαμφισβήτητα, η ρύπανση από πλαστικό προκαλεί τεράστια προβλήματα στην άγρια θαλάσσια ​​ζωή και τα υδάτινα οικοσυστήματα στα οποία καταλήγουν αλλά  και στις κοινότητες των  ανθρώπων που εξαρτώνται από αυτά. 

Μέσα από διάφορες μελέτες, εχει αποδειχθεί ότι τα μικροπλαστικά καταναλώνονται και αφομοιώνονται από μεγάλους θαλάσσιους οργανισμούς, όπως τον τόνο και τις φάλαινες [11]. Πρόσφατη  μελέτη που δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό Nature, τα μικροπλαστικά εντοπίζονται σε όλους τους βενθικούς οργανισμούς που τρέφονται μέσω διήθησης του νερού [11]. Τρομακτική εντύπωση κάνει η ανακάλυψη είδους στα 6 χιλιόμετρα βάθος του Ειρηνικού ωκεανού, το οποίο ονομάστηκε Eurythenes plasticus μετά την εύρεση πλαστικού στο έντερο του [12]. 

Για να μιλήσουμε όμως και με αριθμούς για τις τεράστιες οικολογικές συνέπειες, στο παγκόσμιο συνέδριο των Ηνωμένων Εθνών για τους ωκεανούς, που πραγματοποιήθηκε το 2017, καταγγέλθηκε ότι λόγω της ρύπανσης των ωκεανών με πλαστικό χάνουν τη ζωή τους ετησίως 1 εκατομμύριο θαλάσσια πτηνά, 100 χιλιάδες θηλαστικά και χελώνες, ενώ ο αριθμός των ψαριών που πεθαίνουν εξαιτίας της ρύπανσης παραμένει ανυπολόγιστος [13] (βλ. Εικόνα 3). Και όλα αυτά τα τραγικά στατιστικά παρουσιάστηκαν στο συνέδριο πριν την εξάπλωση της πανδημίας και την άνευ προηγουμένου παραγωγή πλαστικού!

Εικόνα 3. Η καταστροφή που προκαλεί η εναπόθεση του πλαστικού στις θάλασσες ξεπερνά τα όρια της λογικής [14].

Δεν είμαστε μόνοι στη Γη

Εν κατακλείδι, στην προσπάθεια μας να αντιμετωπίσουμε την πανδημία αυξήθηκε δραματικά η απόθεση αποβλήτων πλαστικού στο περιβάλλον. Η υποχρεωτική χρήση ειδών ΑΠΕ και η αλόγιστη παραγωγή πλαστικού για σκοπούς κατανάλωσης, είναι υπεύθυνη  για τη μεγαλύτερη οικολογική καταστροφή μέχρι σήμερα που οφείλεται στον άνθρωπο. Είναι σημαντικό σε κάθε μας απόφαση και πριν από οποιαδήποτε ενέργεια, να αναγνωρίζουμε τη συνύπαρξη μας με όλους τους άλλους οργανισμούς. 

«Απώλειες» δεν είναι μόνο οι ανθρώπινες ζωές

Συνοψίζοντας, πρέπει άμεσα να αναθεωρηθούν κάποια βασικά μέτρα αντιμετώπισης της πανδημίας (όπως παραδείγματος χάρη η χρήση μάσκας προσώπου ΑΠΕ), να επιβληθεί η νομοθεσία χρήσης προϊόντων από ανακυκλώσιμα υλικά (κυρίως για τους σκοπούς της τροφοδιανομής) και χωρίς άλλη καθυστέρηση να ξεκινήσουν μελέτες σε ένα παγκόσμιο και συλλογικό επίπεδο για την αποκατάσταση της καταστροφής που προκαλείται.

Βιβλιογραφία

[1] oceansasia. No shortage of masks at the beach – OCEANS ASIA [Internet]. Oceansasia.org. 2020 [cited 2021 Aug 5]. Available from: https://oceansasia.org/beach-mask-coronavirus/

[2]     Irish Examiner, “Jacob Duer:The coronavirus has brought with it a pandemic of plastic,” 2020. https://www.irishexaminer.com/opinion/commentanalysis/arid-31007432.html (accessed Jun. 12, 2021).

[3]     E. Okuku et al., “The impacts of COVID-19 pandemic on marine litter pollution along the Kenyan Coast: A synthesis after 100 days following the first reported case in Kenya,” Mar. Pollut. Bull., vol. 162, p. 111840, Jan. 2021, doi: 10.1016/j.marpolbul.2020.111840.

[4]     O. Morrison, “Plastic packaging: Hero or villain in the coronavirus era?,” Food Navigator, 2020. https://www.foodnavigator.com/Article/2020/04/01/Plastic-packaging-Hero-or-villain-in-the-coronavirus-era# (accessed Jun. 12, 2021).

[5]     “Prof. Laima Česonienė. Ar COVID-19 kenkia aplinkai? | BNS Spaudos centras.” https://sc.bns.lt/view/item/362825 (accessed Jun. 12, 2021).

[6]     “After dining ban, takeaway waste clutters Hong Kong’s pavements, parks and waterways | Reuters.” https://www.reuters.com/article/us-health-coronavirus-hongkong-waste-idUSKBN25H0DX (accessed Jun. 12, 2021).

[7]     T. Sangiam, “COVID-19 has positive impact on ecosystem,” National News Bureau Of Thailand, 2019. http://thainews.prd.go.th/en/news/detail/TCATG190710140754799 (accessed Jun. 12, 2021).

[8]     T. P. Bondaroff and S. Cooke, “Masks on the Beach : The impact of Covid-19 on Marine Palstic Pollution,” Oceansasiaceansasia, pp. 1–79, 2020.

[9]     K. Jambeck, J.R., Andrady, A., Geyer, R., Narayan, R., Perryman, M., Siegler, T., Wilcox, C., Lavender Law, “Plastic waste inputs from land into the ocean | Jambeck Research Group,” Plastic waste inputs from land into the ocean, 2015. https://jambeck.engr.uga.edu/landplasticinput (accessed Jun. 12, 2021).

[10]     N. O. and A. A. (NOAA), “Top 10 Marine Debris Items,” p. 6.

[11]  M. L. Taylor, C. Gwinnett, L. F. Robinson, and L. C. Woodall, “Plastic microfibre ingestion by deep-sea organisms,” Sci. Rep., vol. 6, no. 1, pp. 1–9, Sep. 2016, doi: 10.1038/srep33997.

[12]  J. N. J. Weston, P. Carrillo-Barragan, T. D. Linley, W. D. K. Reid, and A. J. Jamieson, “New species of Eurythenes from hadal depths of the Mariana Trench, Pacific Ocean (Crustacea: Amphipoda),” Zootaxa, vol. 4748, no. 1, pp. 163–181, Mar. 2020, doi: 10.11646/zootaxa.4748.1.9.

[13]  F. M. Pollution, “United Nations Ocean Conference 2017.”

[14]    Animals killed by plastic [Internet]. Pinterest.com. [cited 2021 Aug 3]. Available from: https://www.pinterest.com/davis31950/animals-killed-by-plastic/