Μόλυβδος: η κρυφή απειλή για την υγεία των υδροβιοτόπων

Ο μόλυβδος είναι ένα ιχνοστοιχείο που βρίσκεται φυσικά στο έδαφος και το νερό και είναι ένα από τα πιο τοξικά μέταλλα. Η παραμικρή έκθεση σε αυτόν μπορεί να προκαλέσει σοβαρές δηλητηριάσεις στους ζωντανούς οργανισμούς. Παρ’ όλα αυτά, ο μόλυβδος έχει ποικίλες χρήσεις στην καθημερινότητα μας, για παράδειγμα χρησιμοποιείται στη μεταλλουργία, στις μπαταρίες αυτοκινήτων, στις μπογιές και στα φωτοβολταϊκά κύτταρα. Επίσης ο μόλυβδος χρησιμοποιείται για την κατασκευή σκαγιών εδώ και δεκαετίες, παρά τις γνωστές σοβαρές επιπτώσεις που έχει στη φύση, την άγρια ζωή και την ανθρώπινη υγεία [1].

Tα σκάγια από μόλυβδο

Τα μολύβδινα σκάγια είναι μικρά σφαιρίδια που κατά την εκπυρσοκρότηση διασπείρονται με αποτέλεσμα μόνο λίγα από τα σκάγια να εισέρχονται στο σώμα του θηράματος, και τα υπόλοιπα να καταλήγουν στο έδαφος ή στις υδάτινες επιφάνειες. Συχνά τα σκάγια που καταλήγουν στις υδάτινες περιοχές καταναλώνονται από τα παρυδάτια πουλιά. Αυτό συμβαίνει διότι τα πουλιά μπερδεύουν τα σκάγια με σπόρους, ή με μικρές πετρούλες τις οποίες τρώνε συχνά για τη διευκόλυνση της πέψης [2].

Τα σκάγια μολύβδου καμουφλάρονται ανάμεσα στις πέτρες

Εικόνα 1: Τα σκάγια καμουφλάρονται ανάμεσα στις πέτρες

Όταν τα μολύβδινα σκάγια διαλυθούν από τα στομαχικά οξέα, ο μόλυβδος εισχωρεί στο αίμα των πτηνών και μεταφέρεται έτσι στους ιστούς και προκαλεί τοξικά και θανατηφόρα συμπτώματα. Όλες οι νευρολογικές λειτουργίες του πτηνού αρχίζουν να αλλοιώνονται και το πουλί οδηγείται αργά στον θάνατο. Η διαδικασία μπορεί να κρατήσει μέχρι και 15 βασανιστικές ημέρες. Με το φαινόμενο της βιοσυσσώρευσης, μπορεί να επηρεαστούν πολύ περισσότερο, είδη που βρίσκονται σε ανώτερα επίπεδα της τροφικής αλυσίδας, όπως για παράδειγμα τα αρπακτικά πουλιά που τρώνε τις πάπιες [3]. Και ας μην ξεχνάμε ότι ρόλος των θηρευτών στην οργάνωση της βιοποικιλότητας είναι θεμελιώδης. Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Χημικών Προϊόντων (ECHA) εκτιμά ότι περίπου 21.000 με 27.000 τόνοι μολύβδου από σκάγια ετησίως καταλήγουν στο περιβάλλον και πάνω από ένα εκατομμύριο πουλιά πεθαίνουν ετησίως από μολυβδίαση παγκοσμίως. Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω ο μόλυβδος είναι εξαιρετικά τοξικός όχι μόνο για τα πουλιά, αλλά κατ’ επέκταση και για την ανθρώπινη υγεία [4].

Δηλητηρίαση από μόλυβδο γνωστη και ως Μολυβδίαση

Όταν ο μόλυβδος συσσωρευτεί στο σώμα μπορεί να θέσει σημαντικό κίνδυνο για την υγεία του ανθρώπου, επειδή μπορεί να επηρεάσει πολλαπλά συστήματα του σώματος όπως τον εγκέφαλο, το συκώτι, τα νεφρά και τα οστά. Τα σκάγια μολύβδου μπορούν να διασπαστούν κατά την πρόσκρουση με τα θηράματα και αυτό μπορεί να οδηγήσει σε εκτεταμένη διασπορά σωματιδίων στις πληγές, καθιστώντας τα βιοδιαθέσιμα γύρω από αυτές και έτσι να αυξήσει τον κίνδυνο έκθεσης σε μόλυβδο στους ανθρώπους από το κρέας των θηραμάτων [5]. Επίσης, μελέτη έδειξε ότι οι άνθρωποι που καταναλώνουν τακτικά κρέας θηραμάτων είχαν γενικά υψηλότερα επίπεδα μολύβδου στο αίμα τους από εκείνους που δεν καταναλώνουν κρέας θηραμάτων [6]. Οι Ισπανικοί και Γαλλικοί Οργανισμοί για την Ασφάλεια Τροφίμων συνέστησαν στα παιδιά κάτω των έξι ετών και σε εγκύους γυναίκες να μην τρώνε καθόλου κρέας από ζώα που σκοτώθηκαν με σκάγια μολύβδου [5].

Εικόνα 2: Πώς ο μόλυβδος μπορεί να έχει αρνητική επίπτωση στα παρυδάτια πουλιά και στους θηρευτες τους, αλλά φυσικά και στους ανθρώπους.

Ο μολυβδος και το κυνηγι στην Κυπρο

Στην Κύπρο το κυνήγι απαγορεύεται κοντά στους υδροβιότοπους ενώ υπάρχει απαγόρευση της χρήσης μολύβδινων σκαγιών σε συγκεκριμένη απόσταση από τις αλυκές και άλλους υδροβιότοπους. Παρόλα αυτά, παρατηρείται έντονη παράνομη δραστηριότητα κυνηγιού κοντά σε διάφορους Κυπριακούς υδροβιότοπους (π.χ. Λίμνη Σορός και Λίμνη Παραλιμνίου) [7], [8]. Βάσει των επίσημων στοιχείων από την Υπηρεσία Θήρας, το 2020 είχαμε συνολικά 89 θανάτους φλαμίνγκο λόγω μολυβδίασης. Λόγω της αυξημένης βροχόπτωσης που παρατηρήθηκε το 2020 η στάθμη του νερού ανέβηκε στις Αλυκές, και τα φλαμίνγκο μετακινήθηκαν σε πιο ρηχά νερά για να βρουν τροφή με αποτέλεσμα να πλησιάσουν το σημείο του παλιού σκοπευτηρίου, το οποίο παρόλο που είχε γίνει προσπάθεια για να καθαριστεί από τα σκάγια, ακόμα και σήμερα έχει υπολείμματα από τα μολύβδινα σκάγια [7].

Η χρήση του τοξικού μολύβδου έχει σοβαρές συνέπειες για τη διατήρηση των υγροτόπων, οι οποίοι αποτελούν ενδιαιτήματα πολλών ειδών χλωρίδας και πανίδας. Για την προστασία των υδροβιοτόπων χρειάζεται μια καλύτερη επόπτευσή για την αποφυγή του παράνομου κυνηγιού, όπως επίσης και η διαχείριση της περιοχής κοντά στο πρώην σκοπευτήριο Παραλιμνίου.

Πηγές
[1] World Health Organisation (WHO) (2019). “Lead poisoning and health”. Available at: https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/lead-poisoning-and-health
[2] African–Eurasian Waterbird Agreement (AEWA) (2009). “Phasing Out the Use of Lead Shot for Hunting in Wetlands: Experiences made and Lessons Learned by AEWA Range States”. Available at: https://www.unep-aewa.org/en/publication/phasing-out-use-lead-shot-hunting-wetlands-experiences-made-and-lessons-learned-aewa
[3] Delahay, R.J., Spray, C.J. (Eds.) (2015). Proceedings of the Oxford Lead Symposium. “Lead Ammunition: understanding and minimising the risks to human and environmental health”. Edward Grey Institute, The University of Oxford, UK. pp. 1-152 Available at: http://www.oxfordleadsymposium.info[4] https://echa.europa.eu/legislation-obligation/-/obligations/100.028.273
[5] Mateo, R., Vallverdú-Coll, N., López-Antia, A., Taggart, M. A., Martínez-Haro, M., Guitart, R., Ortiz-Santaliestra, M.E. (2014). “Reducing Pb poisoning in birds and Pb exposure in game meat consumers: The dual benefit of effective Pb shot regulation”. Environment International, 63, pp. 163-168.
[6] Iqbal, S., Blumenthal, W., Kennedy, C., Yip, F.Y., Pickard, S., Flanders, W.D., Loringer, K., Kruger, K., Caldwell, K.L. and Brown, M.J. (2009). “Hunting with lead: Association between blood lead levels and wild game consumption”. Environmental Research, 109(8), pp.952-959.
[7] Birdlife Cyprus (2020). “Lake Soros: A black spot for colourful birds”. The Press, 29th of September. Available at: https://birdlifecyprus.org/news-details/in-the-press/lake-soros-a-black-spot-for-colourful-birds
[8] Cyprus Wetlands. FAM026 – “Paralimni Lake”. Available at: https://www.cypruswetlands.org/general/report.php?id=381&param=themeleiwdn&lang=el_GR
Photo 1 credits: New York State Department of Environmental Conservation (Schroeder, 2010)
Photo 2 credits: Wildfowl and Wetlands Trust