Όταν το ανοσοποιητικό μας σύστημα στρέφεται εναντίον μας

Ανθρώπινο ανοσοποιητικό σύστημα και οι λειτουργίες του

Το ανοσοποιητικό σύστημα  αποτελεί την άμυνα του ανθρώπινου οργανισμού και μας προστατεύει από παθογόνους μικροοργανισμούς (παράσιτα, ιούς, βακτήρια). Συμπεριλαμβάνει ένα μεγάλο και πολύπλοκο δίκτυο κυττάρων, ιστών και οργάνων και βασίζεται σε εκατομμύρια αμυντικά λευκά αιμοσφαίρια και σε σήματα που ονομάζονται «αντιγόνα». Αυτά είναι μοριακά ίχνη στην επιφάνεια παθογόνων και άλλων ξένων ουσιών που προδίδουν την παρουσία εισβολέων. Μόλις εντοπιστούν από τους «στρατιώτες» του συστήματος, τα λευκοκύτταρα, πυροδοτείται άμεσα η προστατευτική ανοσοαντίδραση του σώματος για να εξουδετερωθούν. 

Μερικές φορές το ανοσοποιητικό μας σύστημα αδυνατεί να μας προστατεύσει επαρκώς, είτε λόγω ανεπάρκειας είτε άλλες φορές υπερβάλλοντας, οδηγώντας σε λάθος κατεύθυνση τις δράσεις του. Η ανοσολογική δυσλειτουργία μπορεί να προκαλέσει αλλεργίες, άσθμα, ανοσοανεπάρκεια κ.α.  

Πέρα από την ιδιότητα του να στρέφεται εναντίον ξένων εισβολέων, το ανοσοποιητικό σύστημα χαρακτηρίζεται από ακόμα μια ιδιότητα, αυτή της «ανοχής». Ανοσιακή ανοχή ονομάζεται η μη-αναγνώριση αυτό-αντιγόνων από τα λευκοκύτταρα με αποτέλεσμα να μην στρέφονται εναντίον των κυττάρων και ιστών του ίδιου του ατόμου. Αν οι μηχανισμοί που ελέγχουν την ανοσιακή ανοχή αποτύχουν, τότε το ανοσοποιητικό σύστημα θα προσβάλλει τα κύτταρα, τους ιστούς και τα όργανα του ίδιου του ατόμου. Αυτες οι αντιδράσεις αποτελούν την αυτοανοσία, μια παθολογική κατάσταση, και οδηγούν σε αυτοάνοσα νοσήματα.

Η αυτοανοσία αποτελεί σημαντική αιτία ασθενειών και επηρεάζει το 2-5% του πληθυσμού στις ανεπτυγμένες χώρες. Τα αυτοάνοσα νοσήματα είναι ετερογενή (νοσήματα τα οποία έχουν ποικίλες αιτιολογίες), πολυπαραγοντικά και τα κλινικά τους συμπτώματα συνήθως εκδηλώνονται αρκετό καιρό μετά την έναρξη της αυτοάνοσης αντίδρασης. Οι αιτίες της αυτοάνοσης αντίδρασης είναι άγνωστες στις περισσότερες περιπτώσεις [1].

Οι αυτοάνοσες ασθένειες οφείλονται σε ένα συνδυασμό γενετικών παραγόντων και περιβαλλοντικών ερεθισμάτων που οδηγούν σε δυσλειτουργία των μηχανισμών ανοχής. Μελέτες υποδεικνύουν και συμμετοχή άλλων παραγόντων όπως συγκεκριμένο τύπο λοιμώξεων, αλλά και δευτερογενών χαρακτηριστικών, όπως το στρες και οι νευρο-ορμόνες [2].  

Σήμερα, είναι γνωστές πάνω από εκατοντάδες αυτοάνοσες ασθένειες. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν η πολλαπλή σκλήρυνση (νόσημα του κεντρικού νευρικού συστήματος που επηρεάζει την κίνηση), η ρευματοειδής αρθρίτιδα (προσβάλλει τις μικρές και μεγάλες αρθρώσεις), ο σακχαρώδης διαβήτης τύπου Ι (καταστροφή κυττάρων του παγκρέατος), η ψωρίαση (νόσημα που προσβάλλει το δέρμα), ο συστηματικός ερυθηματώδης λύκος (νόσημα που μπορεί να επηρεάσει όλα τα όργανα μας), η ελκώδης κολίτιδα (προκαλεί φλεγμονή στο παχύ έντερο), η νόσος του Chron/Κρον (νόσημα του εντέρου), η κοιλιοκάκη (δυσανεξία της γλουτένης και επηρεάζει το λεπτό έντερο) και η λεύκη (αποχρωματισμός του δέρματος) [1]. 

Περίπου 50 εκατομμύρια Αμερικάνοι πάσχουν από κάποιο αυτοάνοσο νόσημα ενώ σε παγκόσμιο επίπεδο, 1 στους 20 ανθρώπους νοσούν από αυτά.

Η εμφάνιση αυτοάνοσων νοσημάτων στις γυναίκες είναι 3 φορές υψηλότερη σε σχέση με τους άνδρες. Κάποιοι από τους παράγοντες που ερευνώνται για αυτό το φαινόμενο, είναι οι ορμονικές διαφορές μεταξύ των 2 φύλων καθώς και οι επιπτώσεις των εμβρυικών κυττάρων στην κυκλοφορία της μητέρας κατά την εγκυμοσύνη [3]. 

Εικόνα 1 : Αριστερά: Τα όργανα του ανοσοποιητικού συστήματος. Δεξιά: Παράγοντες που οδηγούν σε αυτοάνοσο νόσημα, κάποια από τα νοσήματα που προκαλούνται από την επίθεση του ανοσοποιητικού στον ίδιο τον οργανισμό και συμπτώματα αυτοάνοσων νοσημάτων [4].  

Αυτοάνοσα νοσήματα και δυτικός τρόπος ζωής

Οι αναπτυγμένες κοινωνίες αν και με επιτυχία έχουν καταφέρει να μειώσουν τις μολυσματικές ασθένειες, παρατηρείται να έχουν υψηλά ποσοστά αυτοάνοσων νοσημάτων. Παρατηρείται πως  ο δυτικός τρόπος ζωής έχει ισχυρό αντίκτυπο στην εμφάνιση αυτοάνοσων νοσημάτων. Αυτό ίσως οφείλεται σε συγκεκριμένα διατροφικά πρότυπα, που περιλαμβάνουν την πρόσληψη τροφών πλούσιων σε λιπαρά, χοληστερόλη, σάκχαρα και αλάτι που προωθούν την παχυσαρκία [5]. 

Τι ρόλο παίζει το μικροβίωμα στην εμφάνιση των αυτοάνοσων

Το μικροβίωμα είναι το άθροισμα όλων των μικροοργανισμών (βακτήρια, ιοί και μύκητες) που ζουν μέσα και πάνω στο σώμα μας. Μπορούμε να πούμε λοιπόν πως το σώμα μας είναι ένα ξενοδοχείο κυρίως βακτηρίων, που στην πλειονότητα τους είναι ωφέλιμα για τον άνθρωπο. Για παράδειγμα στο ανθρώπινο γαστρεντερικό σύστημα φιλοξενούνται πάνω από 10 τρισεκατομμύρια μονοκύτταροι μικροοργανισμοί.

Αρκετές έρευνες έδειξαν πως το μικροβίωμα επηρεάζει τον μεταβολισμό των λιπών και των υδατανθράκων, που με τη σειρά του, έχει μια σημαντική επιρροή στο βάρος του σώματός μας. Το ανοσοποιητικό μας σύστημα φαίνεται επίσης να συνδέεται με το μικροβίωμα με έναν περίπλοκο και όχι πλήρως κατανοητό τρόπο αφού μας προστατεύουν από τους βλαβερούς μικροοργανισμούς, καθώς τους κρατούν υπό έλεγχο.

Οι αλλαγές στο εντερικό μικροβίωμα είναι ίσως αυτές που οδηγούν στην παθογένεια και έχουν συνδεθεί με την εμφάνιση διαφόρων νόσων. Ωστόσο απαιτούνται ακόμα εξειδικευμένες μελέτες για τα ακριβή αίτια που οδηγούν στην εμφάνιση αυτοάνοσων νοσημάτων [6].   

Θεραπεία αυτοάνοσων νοσημάτων

Η αντιμετώπιση των αυτοάνοσων νοσημάτων πρέπει να στοχεύει μόνο στην ελάττωση της ανοσολογικής απόκρισης ενάντια στα αυτό-αντιγόνα και όχι στο υπόλοιπο ανοσοποιητικό σύστημα. Αυτό καθιστά πιο δύσκολη την εξεύρεση θεραπείας και έτσι η αντιμετώπιση των αυτοάνοσων νοσημάτων μέχρι σήμερα, αφορά περισσότερο την ύφεση των συμπτωμάτων, έτσι ώστε ο ασθενής να έχει ένα καλύτερο τρόπο ζωής [7]. 

Βιβλιογραφία

[1] Kindt, T.J., Goldsby, R.A. and Osborne, B.A., (2013). KUBY – “ΑΝΟΣΟΛΟΓΙΑ”. 6th. Ελλάδα:Π.Χ.Πασχαλίδης

[2] Khan, M. F., & Wang, H. (2020). “Environmental Exposures and Autoimmune Diseases: Contribution of Gut Microbiome”. Frontiers in Immunology, 10(January), 1–11. https://doi.org/10.3389/fimmu.2019.03094

[3] Lerner, A., Jeremias, P., & Matthias, T. (2015). “The world incidence and prevalence of autoimmune diseases is increasing”. International Journal of Celiac Disease, 3(4), 151–155. https://doi.org/10.12691/ijcd-3-4-8

[4] National Institutes  of Environmental Health Sciences, 2021. Autoimmune Diseases [online] Available at: <https://www.niehs.nih.gov/health/topics/conditions/autoimmune/index.cfm> [Accessed 24 April 2021].

[5] Manzel, A., Muller, D. N., Hafler, D. A., Erdman, S. E., Linker, R. A., & Kleinewietfeld, M. (2014). “Role of “western diet” in inflammatory autoimmune diseases”. Current Allergy and Asthma Reports, 14(1). https://doi.org/10.1007/s11882-013-0404-6

[6] Campbell, A. W. (2014). “Autoimmunity and the gut”. Autoimmune Diseases, 2014. https://doi.org/10.1155/2014/152428

[7] Sherwood, L., (2016). “Εισαγωγή στη Φυσιολογία του Ανθρώπου – Από τα κύτταρα στα συστήματα”. 8TH. Ελλάδα:Ακαδημαϊκές Εκδόσεις Ι.Μπάσδρα και ΣΙΑ Ο.Ε.